|
Hypothesis.nl is een
persoonlijke website van Baptist Vermeulen.
Deze website verzamelt het
filosofisch werk van Baptist. Gestart in 1996 bevat het informatie over de
cursussen die door Baptist zelfstandig zijn ontwikkeld en uitgevoerd
Boeken worden op aanvraag tegen
betaling van verzendkosten toegestuurd, zolang de voorraad strekt.
Vraag aan
Download als iBook:
De uitdaging van
het denken |
 De opzet van het boek:
Door het boek heen, verdeeld over de verschillende hoofdstukken worden de
klassieke onderwerpen van de filosofie besproken: kennistheorie, metafysica,
ontologie, logica, wetenschapsfilosofie, ethiek, sociale en politieke filosofie
en esthetica. Dit is de zogenaamde thematische benadering van de filosofie.
Van ieder onderwerp wordt uitgelegd wat de kern van het vraagstuk is en de
standaard 'kennis' wordt gepresenteerd. Deze kennis is voor een belangrijk deel
historisch van aard. Dat wil zeggen, voor ieder thema wordt historisch
aangegeven wat de ontwikkeling van het thema is geweest en welke filosoof de
belangrijkste bijdrage heeft geleverd.
Er wordt niet
gestreefd naar volledigheid van het historisch overzicht (iedere filosoof
noemen). Het doel is begripsvorming en de ontwikkeling van de vaardigheid van
het filosoferen.
Van ieder thema wordt de actualiteit aangetoond. Daartoe wordt bij ieder
onderwerp een item gekozen uit de huidige maatschappelijke discussie.
Ten aanzien van de historische ontwikkeling hanteer ik de
volgende verhaallijnen:
In de klassieke oudheid is filosofie synoniem met wetenschap. Filosofie geldt
dan als de meest edele wetenschap van alle. Het allerhoogste begrip bereikt
men via de filosofie.
De methode die de klassieke filosofie hanteert is die van het inzicht.
Vandaag de dag klinkt dit als onwaarschijnlijk in de oren. Inzicht als
wetenschappelijke methode. Inzicht is gebaseerd op het zien van de
waarheid. De methode in de klassieke filosofie die tot ojectieve waarheid
moet leiden, mits op de juiste manier en door de juiste persoon uitgevoerd,
geldt in de huidige tijd als uiterst subjectief!
De klassieke filosofie heeft, na de opkomst van het Christendom, zich in haar
de aanspraken op de waarheid moeten concurreren met de geloofsovertuiging. De
geloofsovertuiging van het Christendom heeft eveneens een aanspraak op de
waarheid laten gelden: 'Dat Christus de zoon van God is' en 'Dat
Christus ons voorgegaan is in het lijden', enzovoorts.
De filosofie heeft de aanspraak op waarheid langs de weg van het rationele
inzicht willen legitimeren: de waarheid van de wetenschap is de
waarheid omdat het niet anders gezien kan worden.
Tegenwoordig geldt voor de wetenschap de empirische methode: waarnemen,
hypothesen opstellen en logisch deduceren, d.w.z. de hypothesen verifieren of
falsifiëren en daarmee de geldigheid van een theorie vaststellen.
De empirische methode geldt echter pas sinds de 17e eeuw, sinds de opkomst van
de moderne wetenschap. Daaraan is de naam van Descartes verbonden.
De wetenschap nam meer en meer onderzoeksterreinen van de filosofie over en
onderwierp de kennisgebieden aan een kritisch onderzoek aan de hand van de
wetenschappelijke methode. Voor de filosofie bleef een smal terrein over.
Daarbij bleef de filosofie zich baseren op de methode van het inzicht en de
filosofie kan niet anders, want iedere andere methode wordt onmiddelijk tot de
wetenschap gerekend. Deze methode van het inzicht is bovendien zeer verdacht
geraakt.
Een voorbeeld van een van de terreinen waarop de filosofie zich bewoog is de
vraag naar de zin van het bestaan. Er is geen wetenschap die met behulp van de
empirische methode iets positief bevestigends kan zeggen over de zin van het
bestaan. Hiermee wordt bedoeld dat er geen (wetenschappelijke) hypothese is over de zin van het
bestaan die hetzij geverifieerd hetzij gefalsifieerd kan worden.
De vraag die dan blijft is op welke manier over de zin van het bestaan
gesproken kan worden. Op geen enkele manier volgens Ludwig Wittgenstein en de Wiener
Kreis (Carnap), op een manier die een nieuwe taal creëert: Martin Heidegger.
Een tweede voorbeeld is de vraag naar de kennis, die
bekend is onder de naam 'kennistheorie'. De wetenschappen zijn uiterst
monopolistisch. Als er positieve kennis bereikt moet worden, dan kan dit
alleen via de wetenschappelijke methode. De wetenschap is de enige instantie
die, of het enige instituut dat ons tot de waarheid kan brengen. De
aanspraak op waarheid concurreert met die van het geloof. De strijd tussen
geloof en wetenschap is kenmerkend voor de westerse filosofie en heeft
bijvoorbeeld in de zeventiende eeuw tot vele slachtoffers geleid.
Deze aanspraak van de wetenschap op waarheid kan alleen berusten op het
succes van de wetenschappelijke methode, hetgeen een gevoel van een
cirkelredenering in zich houdt.
Hetzelfde euvel treffen we bij
democratie aan. Het is een methode die het best tot resultaten lijkt te
leiden. Alleen de enige manier om het aan te tonen is op de resultaten te
wijzen.
De filosofie heeft geprobeerd langs rationele weg inzichtelijk te maken dat
de aanspraak op waarheid van de wetenschap een gerechtvaardigde aanspraak
is. De filosofie heeft gepoogd te laten zien hoe het denken werkt en uit de
werking van het denken af te leiden dat, wanneer wij als mens tot de
waarheid komen, wij ervan uit kunnen gaan dat de aanspraak op waarheid een
gerechtvaardigde aanspraak is. De methode echter, waarmee de filosofie dit
heeft geprobeerd te doen is de klassieke methode van het inzicht. Dit is de
enige manier om te laten zien hoe het verstand, het denken werkt, want er is geen empirische
methode voor. Maar de methode van het inzicht is nu juist de methode, die
door de moderne wetenschap in het diskrediet is gebracht.
Een tweede verhaallijn betreft de toenemende aandacht voor
de taal. De 'linguistic turn', de omwenteling naar de taal, zoals die
zich in de filosofie heeft voorgedaan aan het begin van de 20e eeuw, houdt
direct verband met de vorige verhaallijn en de voorbeelden die in dat verband
zijn aangehaald.
Om met het laatste voorbeeld te beginnen. De filosofie
zat met het probleem dat het denken kan alleen door middel van de methode
van het inzicht begrepen kon worden. Het denken vindt in het hoofd, of de
hersenen plaats. Het probleem is echter dat we geen waarnemingen kunnen doen aan het denken in z'n
activiteit. Wel hebben we rechtstreeks toegang tot de resultaten van het
denken, namelijk in de taal. De taalfilosoof stelt dat we aan de hand van de taal we de werking
van het denken kunnen bestuderen. De filosofie richt zich daarbij op het onderzoeken van de
taal om een rechtvaardiging te vinden voor de aanspraken op waarheid.
Het eerste voorbeeld laat de wending naar de taal al
zien. Wanneer de wetenschap totalitair is in z'n aanspraken, dan moet er een
taal gevonden worden buiten de taal van de wetenschap om, om iets over de
onderwerpen te zeggen die niet door de wetenschap gedekt worden: metafysica,
ethiek, enzovoorts
Deze twee verhaallijnen zullen voor de bespreking van de
geschiedenis van de filosofie leidend zijn.
Op deze manier ontstaat er een raster van verticaal de thema's van de filosofie
en horizontaal de verhaallijnen die door de geschiedenis heen lopen.
- De democratisering van de samenleving als motor achter de
ontwikkelingen vanaf de 17e eeuw. De aanspraak op universele waarheid is
niet alleen in de wetenschap niet te rechtvaardigen. Ook in de politieke
theorie vervalt de mogelijkheid universele oplossingen aan te dragen voor de
inrichting van de samenleving
- presentatie van de kennis: het Humanisme, Kant en de
Verlichting, het liberalisme en het socialisme
- Stand van zaken: van het consensusmodel naar het
netwerkmodel. Politiek in termen van doelen in plaats van idealen.
- Actualiteit: de Internet-democtratie. Mensen vormen
communities waarin doelen geformuleerd en gerealiseerd worden.
| |
