Cursus: Argumentatietheorie
Deel 8
© Hypothesis

DE LEER VAN DE DROGREDENEN

De leer van de drogredenen behandelt oneigenlijke manieren van redeneren. De conclusie lijkt uit de premissen te volgen, maar bij nadere beschouwing blijkt dat de conclusie toch niet voldoende gemotiveerd wordt door de premissen. Om deze redenen worden ze drogredenen genoemd. Deze benaming is die zin dubbelzinnig, dat wanneer het overtuigen als uitgangspunt genomen wordt, men zou kunnen zeggen: wel als de hoorder overtuigd is dan is er niets aan de hand.

Zo'n houding nemen we aan ten opzichte van de reclame. De reclame gaat uit van eenzijdige beeldvorming en niet zelden van niet beargumenteerde veronderstellingen. Toch wordt reclame niet verboden, hebben we er vrede mee. Het zijn aanvaarde vormen van drogredenen, in sommige gevallen.

Aan het eind van de bespreking zullen we er nog even op terugkomen.

De leer van de drogredenen is voor het eerst systematisch behandeld door Aristoteles.

Aristoteles onderscheidde de drogredenen die van taal afhangen en drogredenen die niet van taal afhangen.

Wij zouden misschien eerder een onderscheid maken in drogredenen die semantisch van aard zijn en drogredenen die van de vorm van de argumentatie afhangen.

Het voorbeeld in de tekst over de leraar is een voorbeeld van de eerste soort: er wordt met de betekenissen van 'leraar' gespeeld.

Het tweede voorbeeld aan Aristoteles ontleend gaat over verzamelingen en hangt daarmee af van de vorm van de redenering.

We gaan hier niet een systematische behandeling geven; ik wil eerder een paar voorbeelden bespreken uit het stuk.

Vorige week hebben we in het artikel over Rasoel en Komrij ook al een voorbeeld gezien. Daar ging het om de veronderstelde unieke verwijzing van een descriptie naar een individu.

Verder:

Fout van de bijkomstige omstandigheden (p.101)

Een algemene regel wordt geldig geacht voor een specifiek geval terwijl dat niet zo is.

Een argumentum ad hominem (p.103)

Een directe aanval op de persoon van de tegenstander in plaats van op diens argumenten.

We zullen hiervan een voorbeeld zien in de reactie op het artikel van van Dijk waarin deze beweerde dat Komrij de schrijver is van 'De ondergang van Nederland'. De uitgever reageerde als volgt: 'Iemand moet wel gek zijn om zoiets te beweren' en 'Van Dijk, ook niet het grootste licht....'.

Het argumentum ad verecundiam:

Het autoriteitsargument. Er wordt gesuggereerd dat het onbescheiden zou zijn van de luisteraar om zich te verzetten tegen de autoriteit waarop de spreker zich in zijn redenering beroept.

Het argumentum ad ignorantiam: Uit het feit dat niet bewezen is dat iets niet het geval is concluderen dat het wel het geval is.

De drogreden many questions.

In een vraag zit een andere vraag verborgen. Een voorbeeld: bezoekers van een symposium over 'Charisma' werd gevraagd: 'Hoe zit het nu met uw charisma?' Waarop iemand correct antwoordde: 'U veronderstelt in uw vraag dat ik over charisma beschik en dat heb ik niet beweerd.'

Die fiets is van mij want ik ben de rechtmatige eigenaar.

ignoratio elenchi:

Negeren van tegenargumenten door op een ander standpunt in te gaan dan de stelling die ter discussie staat.

De argumenten die gebruikt worden en de conclusie die getrokken wordt zijn op zichzelf misschien juist, maar de conclusie volgt niet uit de premissen.

gebeurtenissen die chronologisch gezien eerder hebben plaatsgehad dan andere gebeurtenissen, worden zonder meer als oorzaken aangewezen. Deze drogreden komt veel voor in de interpretatie van actuele gebeurtenissen.

Het wegvallen van de oost-west tegenstellingen wordt als oorzaak gezien van het krachtiger optreden van de Verenigde Naties inzake het Golfconflict. Aan de andere kant kan men misschien stellen dat deze tegenstelling misschien de oorzaak is van de opstelling van de Verenigde Naties: juist de Verenigde staten konden om verschillende redenen hun macht in de Veiligheidsraad vergroten.

het argument van de stok achter de deur.

Er wordt onterecht een beroep gedaan op het medelijden van de hoorder.

Er wordt een beroep gedaan op de vooroordelen van een bepaalde groep. (Denk aan 'het preken voor eigen parochie'). Een voorbeeld. Veel discussies over het milieu gaan ervan uit dat iedereen ervan overtuigd is dat het milieu ernstig gevaar loopt en dat er maatregelen nodig zijn om dit tegen te gaan. Het is echter in het geheel niet duidelijk of dit inderdaad het geval is.

Een stelling wordt in een nadelig daglicht gesteld door te wijzen op de nadelige consequenties ervan. Dit wordt vaak gebruikt in ethische discussies. Voorbeeld: de van kwaad tot erger redenering. Moeten we drugs legaliseren of niet. Tegenstanders stellen dat legalisering tot gevolg heeft dat veel mensen die nu nog tegengehouden worden door de wettelijke consequenties van harddrug-gebruik, het wegvallen van de grens niet aan kunnen en veel eerder tot het gebruik ervan zullen overgaan.

Wat is er nu eigenlijk ondeugdelijk aan de argumentaties?

Drogredenen worden incorrecte of ongezonde typen van redeneringen genoemd.

Een aantal redeneringen zijn logisch gezien geldig te maken.

Kahane motiveert het als volgt: drogredenen zijn redeneringen met een conclusie die door een rationaal oordelend publiek niet mogen worden aanvaard. (Hier klinkt een normatief oordeel in door). Nuttiger lijkt het in dit verband de notie van de taaldaden en de taalspelen aan te halen. Ons gevoel zegt eerder dat er van typen van redeneringen sprake is, waarbij de spelregels van rationele communicatie geschonden worden.

© Hypothesis